הדף
תערוכה זוגית: תמר הורביץ ליבנה – זיוה ילין
אוצרת: טלי תמיר
27.12.2024-25.1.2025
הדף
תערוכה זוגית: תמר הורביץ ליבנה – זיוה ילין
אוצרת: טלי תמיר
התערוכה הזוגית של תמר הורביץ ליבנה וזיוה ילין מבטאת את התנאים הפוסט טראומטיים בהם נוצרה: זיוה ילין, חברת קיבוץ בארי, עברה את התופת של יום ה-7 באוקטובר על בשרה וחוותה אובדן קשה בקהילה ובסביבת המחייה הקרובה שלה. תמר הורביץ-ליבנה, חברת קיבוץ כברי, התפנתה מביתה ונדדה בין אתרים שונים במהלך השנה האחרונה. גם כעת, אחרי שחזרה לכברי, היא ממשיכה להתמודד עם מציאות של מלחמה.
כותרת התערוכה – הדף – מבקשת לתת ביטוי לבלתי ניתן לאמירה: לא לנוראות האירוע עצמו אלא לגלי ההדף שהותיר אחריו. התערוכה, שכוונה לעסוק בתמה השנתית של גלריה אלפרד: "סוף - סף - מוסף", קיבלה משמעויות נוספות לאחר ה-7 באוקטובר. כפי שמנסחת זאת ילין: "לא שיערתי על איזה אובדן אני מדברת. על איזה סוף. על איזה סף, ומהו המוסף".
זיוה ילין עובדת עם החומרים המאפיינים את עשייתה בשנים האחרונות – נייר אריזה חום ודבק פלסטי. באמצעותם יצרה בחלל הגלריה, בעזרת קבוצת חברים וקולגות, מעין קליפה של שיירים ושאריות המטפסת על הקיר, נאחזת בו, גולשת אל הרצפה וחודרת לגומחות ולסדקים, כמו צמח או גידול על העור. על הרצפה מפוזרים ענפי עצים שבורים ומצופים זפת, המאזכרים את זכרונה הטרי של האמנית מרגע היציאה מהממ״ד, באחר הצהריים המאוחרים של ה- 7 באוקטובר: הענפים, שנפלו מהעצים כתוצאה מהדף הירי והקסאמים, היו מפוזרים על הדשא ועל המדרכות והיוו מכשול בפני מי שביקשו לצאת ממקומות המסתור. השחור היה בכל מקום. ילין מתרגמת את השחור של השריפות לזפת קרה ושחורה שבה היא טובלת את הענפים החנוטים בקליפות נייר.
האמנית מדמה את קליפת הכיסוי המתפוררת שיצרה לפרויקט המפה הענקית של בורחס, שכיסתה בתחילה מחוזות שלמים, ולבסוף הופקרה "לאכזריות השמש והחורף", עד ששרדו ממנה רק חורבות.
תמר הורביץ ליבנה חוקרת סביבות קיבוציות וספורטיביות, מעמתת מצבים של בריאות ותנועה עם מצבי פגיעות ונכות. כשחקנית לשעבר ומאמנת מקצועית בכדורעף, היא רואה במשחק מופע מתוזמר, העוסק באופן מטאפורי בחיים ובמערכות יחסים בין-אישיות. דימוי הכדור חוזר אצל הורביץ ליבנה באופנים שונים, והם מופיעים כמעוכים ונטולי קפיציות. האמנית יוצרת כדורי ספורט שעשויים מבד צמר משובץ של "נעלי קיפי" ("פנטופעלעך") – הכלאה היברידית בין תרבות-בית אינטימית לבין שהייה באור המסנוור של מגרש הספורט.
עבודת הוידיאו בחלל מתמקדת בשחקנית כדורעף בשעת אימון, שנועד לתרגל אותה לספוג ולהדוף כדורים הנורים לעברה במהירות מתוך "תותח כדורים" ייעודי. הכדורים, הנבלמים בגופה של השחקנית, משמשים כמטאפורה למציאות החיים בצפון. הורביץ ליבנה בוחרת שלא לדבר על פגיעות ישירות, אלא על פגיעות ההדף במציאות שסביבה. לדבריה: ״אני חשה בגופי את ההדף – גופנית, ונפשית, בלימה של כאב".
שתי ההצבות של האמניות פולשות זו אל זו ויוצרות רצף בין הדימוי הקליפתי המתפורר של ילין לבין דימויי הספורט של הורביץ-ליבנה. בעוד שילין מקוננת ואבלה, הורביץ-ליבנה מנסה להתמודד ולהרים ראש כנגד גל ההדף העצום; דימוי מוקטן של שער כדורגל מבסס אופציה כפולה של ספיגה והדיפה.
על האמניות והאוצרת
זיוה ילין בוגרת המדרשה למורים לאמנות, האוצרת המיתולוגית של הגלריה בקיבוץ בארי, מקימת המגמה לאמנות בבית ספר "נופי הבשור" של קיבוצי הדרום, היום מכהנת כראש מסלול התמחות באמנות במכללת קיי ומרצה בבית הספר לאמנות וחברה במכללת ספיר. ילין נודעה בציורי המונוכרום האדומים של נופי בארי, שספגו ירי באירועי ה-7 באוקטובר ואחד מהם – "שביל מתעקל" הוצג במוזיאון ישראל. ילין, בעלת תואר שלישי מאוניברסיטת בר אילן, הציגה תערוכות רבות שעוסקות בטווח העמום בין זיכרון ושכחה של נופי ילדות בקיבוצה - בארי.
תמר הורביץ ליבנה בוגרת בהצטיינות של המחלקה לאמנות במכללת אורנים, ילידת קיבוץ עין החורש שמתגוררת למעלה מעשרים שנה בקיבוץ כברי, מכהנת כיום כאוצרת של הגלריה השיתופית היהודית-ערבית בכברי. עד סגירת המוזיאון הפתוח בתפן עמדה בראש מחלקת ההדרכה של המוזיאון ועסקה גם במחקר ובאוצרות. הורביץ-ליבנה היא דוקטורנטית באוניברסיטת תל אביב. במקביל עסקה גם בהדרכת מורים ובאימון כדורעף. עוסקת במגוון טכניקות – ציור, פיסול, קליעה בקש ולאחרונה גם וידיאו.
ד"ר טלי תמיר בוגרת תואר ראשון בתולדות האמנות באוניברסיטה העברית בירושלים ותואר שני ושלישי באוניברסיטת תל אביב. בעבר – אצרה במשך עשור את גלריה הקיבוץ, ובהמשך הייתה אוצרת ראשית של מוזיאון נחום גוטמן בתל אביב. תמיר מלמדת ב"בית לאמנות ישראלית", ופעילה כאוצרת עצמאית, מרצה וכותבת, פרסמה ספרים ומאמרים רבים.
שנת התערוכות 2023-2024 בין השמשות: סוף - סף - מוסף.
העת הנוכחית מתאפיינת בתחושה של דחיפות שעלולה להוביל לחד-מימדיות, אולם היא גם מזמנת התייחסות מורכבת והתבוננות "מולטי-פוקלית". לא ניתן לדבר על ההווה מבלי להתחשב בעבר ולבנות את העתיד.
סוף: תחושת הסוף הקרב שורה באוויר, הגבולות נחצו, סדרי העולם התהפכו, הנחות שהיו אקסיומות מוטלות כעת בספק, המובן מאליו אינו מובן עוד. מהו טוב ומהו רע? כיצד ניתן להבדיל? המילה "סוף" מסמנת את החלק הגומר, הנקודה בה הדבר חדל להתקיים.
סף: הסף הוא שער, פתח שחייבים לעבור דרכו במאבק להחזרת המשמעות, הטעם ואמות המידה. כדי להחלים צריך להסכים לשהות במרחב הסיפי, בחורבן ובאי-ידיעה, להסכים לפגוש באובדן, בפשרה ובהשתנות. להתחכך בקצוות, לטעום את האפר.
מוסף: השהייה בתוך תחושת החידלון, החרדה והאימה מאפשרת, בסופו של דבר, נביטת תקווה. מתוך התבוססות במקומות נמוכים, סדוקים ושבורים, מתוך המחלה, הפרידה, האובדן וקריסת המערכות, נובט זרע שמפיח חיים חדשים בתודעה ובגוף ומסייע באיתור הכוחות הגלומים בהם.
موجة صادمة
الفنانة: تمار هورفيتش - زيڤا يلين
منظمة: طالي تمير
المعرض المشترك لتمار هورڤيتس-ليڤني وزيڤا يلين يعكس الظروف ما بعد الصدمة التي تم إنشاؤه فيها: زيڤا يلين، عضوة كيبوتس بئيري، عاشت فظائع يوم السابع من أكتوبر على جلدها وعاشت فقدانًا كبيرًا في مجتمعها وبيئتها القريبة. تمار هورڤيتس-ليڤني، عضوة كيبوتس كابري، أُجلِيت من منزلها وتنقلت بين مواقع مختلفة على مدار العام الماضي. حتى الآن، وبعد عودتها إلى كابري، لا تزال تواجه واقع الحرب.
عنوان المعرض – "موجة صادمة" – يسعى إلى التعبير عن ما لا يمكن قوله: ليس عن أهوال الحدث ذاته، بل عن موجات الصدمة التي تركها وراءه. المعرض، الذي كان مخططًا أن يتناول موضوع السنة في معرض ألفريد: "نهاية – عتبة – ملحق"، اكتسب معاني إضافية بعد السابع من أكتوبر. كما تصف ذلك يلين: "لم أكن أتخيل أي فقدان أتحدث عنه. أي نهاية. أي عتبة، وما هو الملحق."
زيڤا يلين تعمل مع المواد التي تميز عملها في السنوات الأخيرة - ورق التغليف البني والغراء البلاستيكي. باستخدام هذه المواد، أنشأت في فضاء المعرض، بمساعدة مجموعة من الأصدقاء والزملاء، أشبه بقشرة من البقايا والحطام التي تتسلق الجدار، تتمسك به، تنساب إلى الأرضية، وتخترق الزوايا والشقوق، مثل نبات أو نمو جلدي. على الأرضية تتناثر أغصان أشجار مكسورة ومغطاة بالقطران، تذكر الفنانة بلحظة خروجها من الغرفة المحصنة بعد ظهر يوم السابع من أكتوبر: الأغصان التي سقطت من الأشجار نتيجة الارتداد الناجم عن إطلاق النار والصواريخ كانت متناثرة على العشب والأرصفة، وشكلت عائقًا أمام من حاولوا الخروج من أماكن الاختباء. كان السواد يملأ المكان. تترجم يلين السواد الناتج عن الحرائق إلى قطران بارد وأسود تغمس فيه الأغصان الملفوفة بقشور الورق. تشبه الفنانة قشرة الغطاء المتفتتة التي أنشأتها بمشروع الخريطة العملاقة الذي وصفه بورخيس، والتي كانت تغطي في البداية أقاليم كاملة، وفي النهاية تُركت "لقسوة الشمس والشتاء"، حتى لم يتبقَّ منها سوى أنقاض.
تمار هورڤيتس-ليڤني تستكشف البيئات الكيبوتسية والرياضية، حيث تضع في المواجهة حالات الصحة والحركة مع حالات الضعف والإعاقة. كلاعبة كرة طائرة سابقة ومدربة محترفة، ترى في اللعبة عرضًا منظمًا يتناول بشكل مجازي الحياة والعلاقات بين الأشخاص. يظهر رمز الكرة بشكل متكرر في أعمالها بطرق مختلفة، ولكنها تظهر مشوهة وفاقدة للمرونة. تصنع الفنانة كرات رياضية من قماش صوفي بنقش المربعات المعروف بـ"أحذية كِيبي" (أو "فانتوفيله")، وهو مزيج هجين بين ثقافة المنزل الحميمية وبين المكوث تحت ضوء ملعب الرياضة المبهر.
يتناول عمل الفيديو في المعرض لاعبة كرة طائرة أثناء تدريب يهدف إلى تعليمها استقبال ورد الكرات التي تُطلق باتجاهها بسرعة من مدفع كرات مخصص. تصبح الكرات التي تصطدم بجسد اللاعبة استعارة لواقع الحياة في الشمال. تختار هورفيتس-ليبني عدم الحديث عن الإصابات المباشرة، بل عن صدمات الارتداد في الواقع المحيط بها. وتقول: "أشعر بجسدي تأثير الصدمة – جسديًا ونفسيًا، كصد للألم".
يتداخل العرضان الفنيان للفنانتين ليشكلا تسلسلًا بين صورة القشرة المتفتتة التي قدمتها يلين وصور الرياضة التي قدمتها هورڤيتس-ليڤني. بينما تنوح يلين وتعبّر عن الحداد، تسعى هورڤيتس-ليڤني إلى مواجهة الصدمة ورفع رأسها في وجه موجة الارتداد الهائلة؛ حيث يرمز نموذج مصغر لمرمى كرة قدم إلى خيار مزدوج بين الاستقبال والصد.
زيڤا يلين خريجة كلية إعداد المعلمين للفنون "همدراشا"، وهي القيّمة الأسطورية لمعرض الفنون في كيبوتس بئيري ومؤسسة برنامج الفنون في مدرسة "نوفي هبيصور" الثانوية للكيبوتسات في الجنوب. اليوم، تشغل منصب رئيسة قسم التربية الفنية في كلية كاي وتُدرّس في مدرسة الفنون في كلية سابير.
تشتهر يلين بلوحاتها أحادية اللون باللون الأحمر التي تصور مناظر كيبوتس بئيري، والتي تعرضت لاختراقات من إطلاق النار في السابع من أكتوبر، ومن بينها لوحة بعنوان "الطريق المتعرج" التي عُرضت في متحف إسرائيل.
تحمل يلين شهادة الدكتوراه من جامعة بار إيلان، وقد أقامت العديد من المعارض التي تستكشف الحدود الضبابية بين الذاكرة والنسيان لمناظر طفولتها في كيبوتس بئيري.
تمار هورڤيتس-ليڤني، خريجة بتفوق من قسم الفنون في كلية أورانيم، وُلدت في كيبوتس عين هحوريش وتعيش في كيبوتس كابري منذ أكثر من عشرين عامًا. تشغل حاليًا منصب قيّمة المعرض التعاوني اليهودي-العربي في كابري.
حتى إغلاق المتحف المفتوح في تيفين، كانت تدير قسم التعليم في المتحف، وشاركت أيضًا في البحث والإشراف على المعارض. تدرس هورڤيتس - ليڤني للحصول على درجة الدكتوراة في جامعة تل أبيب. كما تعمل كمرشدة معلمين ومدربة كرة طائرة.
تعمل الفنانة باستخدام تقنيات متنوعة تشمل الرسم، النحت، نسج السلال، ومؤخرًا الفيديو.
د. طالي تمير حاصلة على اللقب الأول في تاريخ الفن من الجامعة العبرية في القدس، واللقب الثاني والدكتوراة من جامعة تل أبيب. في الماضي، أشرفت على معرض الكيبوتس لمدة عقد من الزمن، ثم شغلت منصب القيّمة الرئيسية لمتحف ناحوم غوتمان في تل أبيب. تُدرّس تمير في معهد الفن الإسرائيلي وتعمل كقيّمة مستقلة، محاضِرة وكاتبة. نشرت العديد من الكتب والمقالات.